Cel, zakres i tryb kwerendy

W trakcie drugiej połowy 2020 odpytaliśmy zakłady zieleni miejskiej w 18 miastach wojewódzkich o ich działalność za 2019 związaną z drzewami w miastach: bilans nasadzeń, cięć, pielęgnacji, przyczyny cięć i pielęgnacji, spektrum gatunków oraz budżety jednostek.

Celem kwerendy była weryfikacja, czy w poszczególnych miastach pod opieką danego zakładu zieleni drzewostan przyrasta, czy znane są przyczyny jego uszczuplenia, czy prowadzone są zabiegi pielęgnacyjne w zakresie walki ze szkodnikami i chorobami, czy też preferowana jest rotacja, czy dany zakład opiekuje się drzewostanem, czy jedynie nim administruje.

Zapytania były realizowane w trybie przewidzianym ustawami o dostępie do informacji publicznej oraz o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.

Jakość i interpretacja odpowiedzi

W większości przypadków jakość odpowiedzi pozostawiała wiele do życzenia – udzielone informacje nie obejmowały całości zapytania, jednostki powoływały się na nieposiadanie części danych, w wielu przypadkach proponowane były maksymalne możliwe terminy odpowiedzi z racji na złożoność zapytania, w jednym przypadku zakwestionowany został interes publiczny takiego zapytania, w innym przypadku zakwestionowany został tryb formalny zapytania. Ostatecznie, dla wszystkich zakładów objętych badaniem udało się pozyskać dane porównawcze wyłącznie w zakresie budżetu i bilansu, pozostałe dane zostały pozyskane od części zakładów i są przedstawione jakościowo, opisowo.

Źródłem danych o powierzchni i liczbie ludności miast jest polska Wikipedia. Dane dot. budżetu łódzkiego zakładu zieleni pochodzą z informacji z łódzkiego Biuletynu Informacji Publicznej. Należy pamiętać, że zakłady zieleni w części przypadków nie obsługują całej powierzchni danego miasta (np. robią to zakłady drogowe bądź wodociągowe), drzewostany znajdują się też częściowo na terenach prywatnych. Należy również pamiętać, że budżety zakładów realizowane są nie tylko na rzecz drzewostanu, ale również w ramach innych działań związanych z szeroko pojętą zielenią miejską, stąd dane budżetowe w naszym raporcie mają charakter informacyjny i nie są wykorzystywane do normalizacji. Normalizacje powierzchnią i liczbą ludności z racji na powyższe założenia mają również charakter poglądowy, a ich przedstawienie ma na celu pokazanie mieszańcom możliwości budżetowych poszczególnych zakładów i ich możliwego wpływu na przestrzeń danego miasta.

Budżety zakładów zieleni miejskiej

Co do wartości bezwzględnych, największymi budżetami dysponują zakłady zieleni w Warszawie, Wrocławiu i Krakowie, odpowiednio na poziomie 124, 55 i 40mPLN. Najmniejszymi zasobami finansowymi dysponują zakłady w Olsztynie, Gorzowie oraz Opolu, są to kwoty odpowiednio 4,3, 3,0 oraz 1,4mPLN. W przeliczeniu na mieszkańca potentaci to Zielona Góra, Katowice i Rzeszów odpowiednio 139, 127 i 111PLN rocznie, po drugiej stronie tabeli są Lublin, Gdańsk i Opole dysponujące kwotami odpowiednio około 17, 17 i 11PLN na mieszkańca rocznie.

Bilans nasadzeń

Jako bilans oznaczamy liczbę nasadzeń drzew pomniejszoną o liczbę cięć w zaraportowanym roku.

Zdecydowanie w rankingu bilansu prowadzi warszawski zakład zieleni, który ponad dwukrotnie przebija wynik Gdańska, trzeci jest Wrocław, zakłady te legitymują się odpowiednio bilansami w wysokości 6032, 2657 i 1452 drzew na plusie w 2019.

Tabelę zamykają Kielce, Olsztyn i Gorzów, których zakłady zieleni w 2019 wygenerowały ubytek drzewostanu tj. odpowiednio -319, -351 oraz -371 drzew.

7 na 18 badanych zakładów w 2019 posiada ujemny bilans, oznacza to, że redukcja drzewostanu dotyczy prawie 40% miast wojewódzkich.

Czy jednak nawet najwyższy przyrost odnotowany w Warszawie to dużo? W przeliczeniu na kilometr kwadratowy miasta to nieco ponad 11 sadzonek drzew więcej rocznie, biorąc jednak pod uwagę wiek wycinanych drzew i wiek sadzonek, przedmiotowa liczba nie wydaje się już tak zawrotna.

Przyczyny usunięć

Część zakładów oświadczyło wprost, że nie gromadzi informacji o  źródłowej przyczynie usunięć drzew, w szczególności były to zakłady w miastach: Bydgoszcz, Zielona Góra, Olsztyn.

Pozostałe zakłady w większości przypadków podały przyczyny pośrednie tj. zagrożoną stabilność, stan fitosanitarny, zagrożenie mienia lub życia oraz konieczność cięcia w związku z usuwaniem awarii infrastruktury technicznej. Oprócz przyczyn związanych z inwestycjami i wiatrem, w odpowiedziach nie było informacji o przyczynach źródłowych np. o chorobach, szkodnikach, czy sytuacji hydrologicznej wpływającej na osłabienie i usychanie drzewostanów.

Zakład w Lublinie deklaruje dla 10% usunięć przyczyny „inne”, w tym zniszczenia przez parkujące samochody, wandalizm, wypadki drogowe. Zakład katowicki zadeklarował zabiegi pielęgnacyjne jako przyczynę dla 1% przypadków usunięć w raportowanym roku.

Istotną przyczyną usunięć deklarowaną przez zakłady są miejskie inwestycje. Przykładowo – zakład z Białegostoku wskazał, że przyczyną usunięcia 698 (z 950 wszystkich) drzew były inwestycje drogowe, zakład krakowski wyliczył, że prowadzone inwestycje były przyczyną 28,37% usunięć w przedmiotowym roku, zakład wrocławski wskazał 9% usunięć jako kolizje i z inwestycjami, a zakład w Opolu podał, że 46,06% usunięć dotyczyło przygotowania terenu pod punkt selektywnej zbiórki odpadów. Zakład w Rzeszowie zadeklarował wycięcie 12 sztuk w związku z inwestycją w ciąg pieszo-rowerowy.

Z tych deklaracji zakładów wyłania się obraz reaktywnego administrowania zielenią, bardziej jako obiektami małej architektury, niż ich opieki nad żywymi organizmami stanowiącymi ważną część miejskich ekosystemów.

Wiek sadzonek i drzew usuwanych

Nie wszystkie zakłady zadeklarowały posiadanie danych w tym zakresie. Z podanych informacji wynika, że sadzone są drzewa w wieku 2-10 lat, natomiast wiek drzew usuwanych oscyluje w granicach 20-70 lat. W Poznaniu statystyki takie prowadzone są po średnicy drzew usuniętych (do 25cm 17%; 25 -50cm średnicy 56%; 50- 100 cm średnicy 22%; powyżej 100 cm średnicy 5%). Zwracamy tutaj uwagę, że istotna część usuwanych egzemplarzy to drzewa młode.

Pielęgnacje o charakterze leczniczym

Nasze zapytanie dotyczyło pielęgnacji o charakterze leczniczym (w tym przeciwko chorobom, pasożytom lub np. owadom), niestety większość zakładów podało informację jedynie o działaniach w zakres których wchodzą cięcia pielęgnacyjne (głównie posuszu) i techniczne („kolizje drzewostanu z infrastrukturą”). Część zakładów zadeklarowało bliżej nieokreślone zabiegi lecznicze realizowane na pomnikach przyrody. Część zakładów (np. Poznań i Łódź) identyfikuje i deklaruje przeciwdziałania wobec szrotówka kasztanowcowiaczka np. poprzez zakładanie pułapek feromonowych. Zakład kielecki deklaruje brak stosowania oprysków drzew na terenie miasta. Zakłady w Gdańsku i Rzeszowie deklarują brak zabiegów o charakterze stricte leczniczym na drzewostanie w 2019. Zakład bydgoski zadeklarował 230 zabiegów usunięć jemioły.

Zestawienie bilansów zakładów zieleni w 2019

Wnioski

Duże zaniepokojenie pośród obywateli może budzić ujemny bilans drzewostanów w i relatywnie niskie jego przyrosty pod zarządem tak wielu zakładów. Jako obszary do debaty i potencjalnych usprawnień identyfikujemy:

• konieczność lepszej identyfikacji przyczyn źródłowych obumierania młodych drzewostanów i zwiększenie nakładów na efektywne działania, które pozwoliłyby w większej skali ratować, a nie rotować drzewa;
• redukcja planów wycinki przy planowanych inwestycjach;
• nasadzenia kompensacyjne po wycinkach inwestycyjnych;
• modyfikacja strategii działania z rotacji ku pielęgnacji;
• modyfikacja strategii działania z administracji ku ochronie;